Św. Jan, Apostoł, Ewangelista - dzień w kalendarzu 27 grudnia

hebr. imię biblijne Johhanan „Bóg jest łaskawy”

Św. Jan, Apostoł, Ewangelista (+ ok. 100). Prorok, teolog, mistyk. Był synem Zebedeusza i Salome, młodszym bratem Jakuba Starszego (Mt 4,21). Pracował jako rybak. Uczeń Jana Chrzciciela. Razem ze św. Andrzejem poszedł za Jezusem (J 1,38-40);. Był jego umiłowanym uczniem. Ewangelia odnotowuje obecność Jana podczas Przemienienia na Górze Tabor (Mk 9,2);, przy wskrzeszeniu córki Jaira (Mk 5,37); oraz w czasie aresztowania Jezusa w Ogrodzie Oliwnym (Mk 14,33);. Podczas Ostatniej Wieczerzy spoczął na piersi Zbawiciela. Chrystus z krzyża powierza mu swoją Matkę, a Jej Jana jako przybranego syna (J 19,26-27);. Po zmartwychwstaniu przybywa razem ze św. Piotrem do grobu, gdzie „ujrzał i uwierzył” (J 20,8);, że Chrystus żyje. Był z Piotrem podczas cudownego uzdrowienia paralityka przy Złotej Bramie (Dz 4,13);. Przebywał przez wiele lat w Jerozolimie (Gal 2,9);, potem w Samarii (?), następnie w Efezie. W tym mieście miał się opiekować Najświętszą Panną Maryją aż do jej „Zaśnięcia”. W Efezie napisał Ewangelię i trzy listy apostolskie. Przez cesarza Domicjana został zesłany na wyspę Patmos, tam napisał Apokalipsę. Za panowania Nerwy powrócił do Efezu. Tutaj, jako jedyny z apostołów, zmarł śmiercią naturalną. Patron Albanii, Azji Mniejszej; aptekarzy bednarzy, dziewic, zawodów związanych z pisaniem i przepisywaniem: introligatorów, kopistów, kreślarzy, biografów, papierników, pisarzy; oraz owczarzy, płatnerzy, skrybów, ślusarzy, teologów, uprawiających winorośl, wdów. Jemu poświęcona jest katedra papieży bazylika Zbawiciela na Lateranie, „matka wszystkich kościołów”.

IKONOGRAFIA: Św. Jan przedstawiany jest jako stary Apostoł, czasami jako młodzieniec w tunice i płaszczu, rzadko jako rybak. Najczęściej występuje w scenach będących ilustracjami tekstów Pisma św: Jan jest jedną z centralnych postaci podczas Ostatniej Wieczerzy, Jan pod krzyżem obok Maryi, Jan podczas Zaśnięcia NMP Jan na Patmos, Jan i jego wizje apokaliptyczne. Bywa przedstawiany w scenie męczeństwa zanurzony w kotle z wrzącą oliwą. Jego atrybutami są: diakon Prochor, któremu dyktuje tekst, gołębica, kielich z Hostią, kielich z wężem, kocioł z oliwą, księga, orzeł w locie, na księdze lub u jego stóp, siedem apokaliptycznych plag, zwój.

Św. Mateusz, Apostoł, Ewangelista - dzień w kalendarzu 21 września

hebr. imię teoforyczne Mattanja Jahwe, dar dany przez Boga

Św. Mateusz, Apostoł, Ewangelista (+ Iw.). Należał do grona dwunastu Apostołów. W Ewangelii św. Marka (Mk 2,14) jest nazwany: „Lewi, syn Alfeusza” z Kafarnaum. Jezus powołał go na swego ucznia, kiedy pełnił urząd celnika (Mt 9,9-13). Mateusz przed pójściem z Mistrzem wydał ucztę, na którą zaprosił celników i grzeszników. Najstarsza tradycja przypisuje Mateuszowi autorstwo pierwszej Ewangelii, napisanej dla Żydów w języku aramejskim, argumentującej, że Jezus jest oczekiwanym przez nich Mesjaszem. W Nim spełniły się wszystkie proroctwa. Jak świadczy Klemens Aleksandryjski Mateusz do 42 roku przebywał i nauczał w Jerozolimie, następnie udał się do Etiopii, gdzie poniósł śmierć męczeńską. Według innych opinii apostołował w kraju Fartów oraz w Persji. Jego relikwie w X wieku miały być przewiezione ze Wschodu do Salerno w pobliżu Neapolu. Św. Mateusz jest patronem diecezji i miasta Salerno, alkoholików, księgowych, pracowników kantorów, celników, urzędników podatkowych.

IKONOGRAFIA: Św. Mateusz przedstawiany był w postaci młodzieńca, później zwłaszcza w sztuce bizantyjskiej, jako siwowłosy stary mężczyzna. W sztuce zachodniej od czasów średniowiecza dominuje obraz silnie zbudowanego, brodatego mężczyzny w średnim wieku. Ubrany bywa w tradycyjną długą, białą suknię apostolską i w tunikę. Bywa także ukazywany w postawie siedzącej, kiedy pisze przy nim stoi anioł, przekazujący natchnienie. Jego atrybutami są: księga i pióro, miecz lub halabarda, postać uskrzydlonego młodzieńca, sakwa z pieniędzmi u stóp, torba podróżna.

Św. Marek Ewangelista - dzień w kalendarzu 25 kwietnia

łac., pochodzi od rzymskiego boga wojny Marsa; Marcus należący do Marsa, związany z Marsem

Św. Marek Ewangelista (+ Iw.), w księgach Nowego Testamentu występuje pod imieniem Jan, Dzieje Apostolskie (Dz 12,12) wspominają go jako „Jana zwanego Markiem”, syn Marii, która prawdopodobnie była właścicielką domu, w którym odbyła się Ostatnia Wieczerza. Był uczniem św. Piotra. Jego Ewangelia jest wiernym echem katechezy Księcia Apostołów. Marek ze swoim krewnym Barnabą towarzyszył św. Pawłowi w jego pierwszej podróży misyjnej. Przebywał na Cyprze i w Antiochii. Podczas dłuższego pobytu w Rzymie należał do bliskiego otoczenia św. Pawia, a także św. Piotra, który nazywa go „swym synem” (1P 5,13). Według tradycji św. Marek założył gminę chrześcijańską w Aleksandrii, gdzie był pierwszym biskupem. Tam został aresztowany i wleczony przez miasto do więzienia. Wkrótce poniósł męczeńską śmierć (ok. 62 roku). Inni podają, że zginął w Rzymie za czasów Trajana. Jest patronem pisarzy, notariuszy, murarzy, koszykarzy, szklarzy oraz miast: Bergamo, Wenecji, a także Albanii. Przyzywany podczas siewów wiosennych oraz w sprawach pogody.

IKONOGRAFIA: Św. Marek ukazywany jest w stroju arcybiskupa, w paliuszu albo jako biskup wschodniego rytu. Trzyma w dłoni zamkniętą lub otwartą księgę. Symbolizuje go m. in. lew ze skrzydłami jedno z ewangelicznych zwierząt, lew u stóp, drzewo figowe, zwój.

Św. Łukasz Ewangelista - dzień w kalendarzu 18 października

gr. Lucanós pochodzący z Lukanii;”urodzony o świcie”

Św. Łukasz Ewangelista (+ Iw.). Euzebiusz i Tertulian piszą, że jego rodzinnym miastem była Antiochia Syryjska. Z pochodzenia poganin, z zawodu lekarz (Kol 4,14). Około 50 roku przyłączył się do św. Pawła, gdy ten odbywał drugą misyjną podróż. Towarzyszył mu w Troadzie, Filippi, Jerozolimie. Był z nim w Rzymie, a także podczas trzeciej podróży misyjnej. Po śmierci Apostoła Narodów działał (jako biskup?) w Achai i Egipcie. Według tradycji Łukasz jest autorem Ewangelii oraz Dziejów Apostolskich. Zawdzięczamy mu prawie wszystkie wiadomości o dzieciństwie Pana Jezusa oraz niejeden rys jego Matki. Dante określił go „historykiem łagodności Chrystusowej”. Miał umrzeć śmiercią naturalną w wieku 84 lat w Beocji. Patron Hiszpanii, miasta Achai; introligatorów, lekarzy, malarzy i rzeźbiarzy, notariuszy, rzeźników, złotników.

Według legendy malował portrety Jezusa, apostołów, a zwłaszcza Maryi, Matki Bożej. Jeden z nich, jak opisuje Teodor Lektor z VI wieku, cesarzowa Eudoksja, żona Teodozego II Wielkiego, zabrała z Jerozolimy i przesłała św. Pulcherii, siostrze cesarza. Według innej opowieści kopią jednego z obrazów św. Łukasza jest Ikona Jasnogórska.

IKONOGRAFIA: Św. Łukasz prezentowany jest jako młodzieniec o ciemnych, krótkich, kędzierzawych włosach, w tunice. Sztuka zachodnia ukazuje go z tonsurą lub łysiną, czasami bez zarostu. Bywa przedstawiany, gdy maluje obraz. Jego atrybutami są: księga, paleta malarska, przyrządy medyczne, skalpel, wizerunek lub figura Matki Bożej, wół, zwój.